Sytuacja prawna opiekunów osób zależnych

Świadczenia pieniężne przysługujące opiekunom osób zależnych

Świadczenia dla opiekunów zostały ukształtowane w taki sposób, że możliwość skorzystania z nich przysługuje w praktyce jedynie po zadeklarowaniu całkowitej rezygnacji z własnej aktywności zawodowej przez opiekuna. Ustawodawca w tzw. ustawie socjalnej (tj. ustawie o świadczeniach rodzinnych z 2003 r.) przewiduje dwie formy pomocy finansowej dla opiekunów – świadczenie pielęgnacyjne oraz specjalny zasiłek opiekuńczy.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje określonemu kręgowi podmiotów, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 2458 zł miesięcznie.

Przeczytaj także: Rodzice dzieci z niepełnosprawnością chcą móc pracować, będąc na świadczeniu pielęgnacyjnym

Z kolei specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Wysokość specjalnego zasiłku opiekuńczego wynosi 620 zł miesięcznie. Co więcej – dla uzyskania specjalnego zasiłku opiekuńczego dochód na osobę w gospodarstwie domowym nie może przekraczać 764 złotych netto.

Zasadniczą różnicą pomiędzy świadczeniem pielęgnacyjnym a specjalnym zasiłkiem opiekuńczym jest wiek osoby zależnej. Świadczenie pielęgnacyjne przyznawane jest opiekunom dziecka do ukończenia przez niego 18 roku życia lub 25 roku życia w przypadku, gdy kontynuuje naukę. Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje natomiast w sytuacji stwierdzenia niepełnosprawności już u dorosłej osoby, po ukończeniu 18 lub 25 roku życia (w sytuacji, gdy osoba ta nadal się uczy).

Poza powyższymi, istnieje także tzw. zasiłek pielęgnacyjny, który przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji uprawnionego. Jego wysokość wynosi 294,39 zł miesięcznie.

Usługi społeczne

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, przyznawanie tzw. usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych odbywa się w ramach zadań własnych poszczególnych gmin. Uzyskanie takiego rodzaju wsparcia polega na przyznaniu decyzją administracyjną opiekuna, który z osobą zależną spędza kilka godzin tygodniowo. Niestety, jak wskazują badania, średnio niemal 20% przebadanych gmin nie wywiązuje się z obowiązku zapewnienia takiej opieki.

Gminy dysponują (a przynajmniej powinny dysponować) także domami pomocy społecznej, a niektóre z nich także Dziennymi Domami „Senior+”. Są to placówki pobytowe dla osób, które spełniają kryteria ustawowe. Na przykład związane ze stanem zdrowia czy poziomem dochodów, aby zakwalifikować się na taką formę pomocy.

Aktywność zawodowa opiekunów osób zależnych

Z uwagi na niewysokie kwoty zasiłków czy świadczeń, które przysługują opiekunom osób zależnych, część z nich decyduje się jednak podjąć lub kontynuować aktywność zawodową. Należy ponownie podkreślić (i w mojej ocenie poddać krytyce), że obecnie nie jest możliwie łączenie pobierania świadczeń czy zasiłków z tytułu opieki nad osobą zależną z aktywnością zawodową opiekuna i pobieraniem z tego tytułu wynagrodzenia.

Jeżeli jednak opiekun zdecyduje się na aktywność zawodową, może cieszyć się różnego rodzaju preferencyjnymi warunkami do zakładania działalności gospodarczej poprzez np. łatwiejszy dostęp do pożyczek. Programy wspierające zapewniają także pokrycie kosztów uczestnictwa w szkoleniu przedsiębiorcy lub personelu przedsiębiorstwa delegowanego na szkolenie, doposażenie lub wyposażenie stanowiska pracy, bezzwrotną pomoc finansową na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Swoistym novum jest tzw. subsydiowanie zatrudnienia, które polega na pomocy publicznej dla pracodawcy w zakresie kosztów wynagrodzeń pracownika – opiekuna osoby zależnej. Taka pomoc polega m.in. na refundowaniu pracodawcom kosztów zatrudnienia opiekunów osób zależnych, a także kosztów ich wynagrodzenia oraz opłacaniu pracownikom obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne.

Od 2018 istnieje także możliwość ubiegania się o pracę w formie telepracy w związku ze sprawowaną opieką, natomiast na tę chwilę opcja ta dotyczy jedynie rodziców dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności. Przepisy takie wymagałyby rozszerzenia także na opiekunów osób dorosłych. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku wnioskowania o elastyczne godziny pracy – także jest to możliwość zarezerwowana dla rodziców dzieci niepełnosprawnych.

Takie luki prawne czy nieobjęcie poszczególnymi benefitami wszystkich opiekunów sprawujących stałą opiekę nad osobami zależnymi często prowadzą do pozasystemowych rozwiązań umownych pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Rozwiązania te nie są w żaden sposób uregulowane, ale wpływają na pozytywne opinie o danym pracodawcy jako „przyjaznemu potrzebującym”. Z drugiej strony brak konkretnych uregulowań z pewnością może prowadzić do całkowitej rezygnacji z aktywności zawodowej opiekunów. Przepisy niestety nie pomagają w łączeniu tej funkcji z chociażby minimalną aktywnością zawodową, co w dobie tak szeroko praktykowanej pracy zdalnej, jest niezrozumiałe i należy postulować zmiany w tym zakresie.

Zdjęcie: Canva